Διατροφή και Κορωνοϊός: πολλά θα διαβάσετε – λίγα να κρατήσετε …

Κωνσταντίνος Ξένος

Κλινικός Διαιτολόγος - Διατροφολόγος

Διευθυντής τμήματος Διατροφογενετικής και Έρευνας Θρέψης «Ευρωκλινική Αθηνών»

Το «ΜΕΝΟΥΜΕ ΣΠΙΤΙ», η απόλυτη οδηγία της χρονικής πανδημικής περιόδου που διανύουμε, δίνει την ευκαιρία για ακόμη περισσότερο σερφάρισμα στο διαδίκτυο, με σκοπό την ενημέρωση, την επικοινωνία και φυσικά την ψυχαγωγία. Τα «χτυπήματα» σε ειδησεογραφικά sites αλλά και blogs μαγειρικής έχουν την τιμητική τους, με τα πρώτα να επιβάλλεται να παρέχουν αξιόπιστη και υπεύθυνη ενημέρωση ενώ για τα δεύτερα η ανάγκη της υπευθυνότητας μπορεί να είναι σημαντική αλλά και να μην «βγει» σωστή ή νόστιμη η συνταγή, σίγουρα δεν χάλασε ο κόσμος… Άλλωστε λίγα «πειράματα» σε μια μαγειρική συνταγή είναι καλοδεχούμενα, όμως πειράματα με το τσίπουρο, το σκόρδο, τη ρίγανη και τις 1000^ες βιταμίνες C, για να «θωρακίσετε» το ανοσοποιητικό σας ενδέχεται να είναι επιζήμια…

Ας εξετάσουμε λοιπόν μαζί τις πληροφορίες που διαχέονται αυτήν την εποχή στο διαδίκτυο και βέβαια, ποιες εξ αυτών κατέχουν όντως επιστημονική βάση.

Το ότι ΔΕΝ υπάρχει κανένα θρεπτικό συστατικό, συμπλήρωμα διατροφής ή τρόφιμο ικανό να μας προφυλάξει ώστε να μην "κολλήσουμε" τον κορωνοϊό SARS-CoV-2 σαφέστατα και είναι σωστό. Αν δεν προσέξουμε και τριγυρνάμε άσκοπα, εκθέτοντας τον εαυτό μας και τους άλλους, δεν τηρούμε τους πολυσυζητημένους κανόνες υγιεινής, τότε πράγματι δεν δύναται να μας προστατεύσει κανένα διατροφικό «καλούδι»… Αυτό είναι αλήθεια.

Υπάρχει όμως και μια άλλη αλήθεια: εφόσον κάποιος προσβληθεί από κορωνοϊό SARS-CoV-2 όπως και από κάθε άλλο ιό, ο τρόπος με τον οποίο θα αντιμετωπίσει ο οργανισμός του την «εισβολή» και την πιθανή λοίμωξη, εξαρτάται άμεσα από την κατάσταση του ανοσοποιητικού του αλλά και άλλων συστημάτων και σε αυτήν την κατάσταση, η σωστή, επαρκής σε θρεπτικά συστατικά διατροφή, απαλλαγμένη από συνήθειες που καταπονούν την άμυνα μας (όπως η υπερκατανάλωση αλκοόλ) παίζει ρόλο. Επιπρόσθετα και άλλες συνήθειες, επιστημονικώς τεκμηριωμένες, οδηγούν σε ένα υγιές ανοσοποιητικό σύστημα, όπως για παράδειγμα η επάρκεια στις ώρες ύπνου (Rev Alerg Mex. 2018 Apr-Jun;65(2):160-170. Am J Clin Exp Immunol. 2017 Dec 20;6(6):92-96.).

Μια απλοϊκή ίσως απάντηση στην πιο πάνω προσέγγιση περί διατροφής, θα έλεγε πως στις ανεπτυγμένες χώρες, ο γενικός πληθυσμός προσλαμβάνει επαρκώς τα βασικά διατροφικά συστατικά και άρα είναι αυτονόητο πως η λειτουργία του ανοσοποιητικού διεκπεραιώνεται εύρυθμα… κάτι τέτοιο ενδέχεται να ισχύει για τα μακροθρεπτικά συστατικά, χωρίς να αποκλείεται η υπερκατανάλωση κάποιων εξ αυτών να έχει αρνητική δράση στο ανοσοποιητικό (πχ κορεσμένα λιπαρά), όμως δεν ισχύει αναγκαστικά για τα μικροθρεπτικά συστατικά (βιταμίνες, μέταλλα, ιχνοστοιχεία) και αυτό τεκμηριώνεται από μελέτες. Για παράδειγμα στη χώρα μας, η μεγάλη Πανελλαδική Μελέτη Διατροφής και Υγείας (ΠΑ.ΜΕ.Δ.Υ.) έδειξε πως ουσιώδη μικροθρεπτικά συστατικά όπως ο σίδηρος, το ασβέστιο, η βιταμίνη D και το φολικό οξύ, δεν προσλαμβάνονται στις συνιστώμενες ημερήσιες ποσότητες από μερίδα του Ελληνικού πληθυσμού.

Από την μεριά δε του ειδικού που διαχειρίζεται πλείστες όσες περιπτώσεις παχύσαρκων, οι διατροφικές ελλείψεις που παρατηρώ τα τελευταία χρόνια σε μικροθρεπτικά συστατικά είναι τεράστιες και ενδεικτικές της ρύσης «ουκ εν τω πολλώ το ευ»… Η υπερκατανάλωση τροφής που συχνά οδηγεί σε παχυσαρκία, δεν συνεπάγεται a priori σωστή και επαρκή θρέψη…

Να αναφερθεί επίσης πως αυτή καθεαυτή η παχυσαρκία έχει αποδεδειγμένα αρνητικές επιπτώσεις στην ανοσοποιητική λειτουργία (ενδεχομένως και στη δραστικότητα ενός εμβολίου που κάνουμε) και αυτό συμβαίνει τόσο μέσα από την επίδραση συγκεκριμένων κυτοκινών που συναντάμε σε υψηλές συγκεντρώσεις στην παχυσαρκία, όσο και από την διαφοροποίηση της εντερικής μικροχλωρίδας που παρατηρείται σε παχύσαρκα άτομα   (Front Immunol. 2018 May 16;9:1055 Adv Nutr. 2016 Jan 15;7(1):66-75.  Cell Metab. 2016 Mar 8;23(3):413-26. ).

Η ανάγκη λοιπόν για σωστή διαχείριση του βάρους, σε μια χρονική συγκυρία όπου ο εγκλεισμός στο σπίτι και το επιπρόσθετο στρες «διευκολύνουν» την απόκτηση περιττών κιλών είναι περισσότερο από ποτέ επιτακτική.

Σημειώστε δε πως στην τρίτη ηλικία, όπου αναμενόμενα παρατηρείται μια «έκπτωση» τόσο στη φυσική (‘µη ειδική’) όσο και στην επίκτητη (ειδική) ανοσία, οι πιο πάνω συστάσεις για διαχείριση βάρους και σωστή «θρέψη» μέσα από ένα διαιτολόγιο που προσδίδει με επάρκεια τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά είναι αναγκαίες.

Η συζήτηση όμως στο διαδίκτυο, δεν σταματά απλά στο ρόλο της διατροφής αλλά συχνά επεκτείνεται και στην ιδιαίτερη ανοσολογική ενίσχυση που ενδέχεται να μας προσφέρουν συγκεκριμένες βιταμίνες και άλλα θρεπτικά συστατικά.

Και εκεί υπάρχει μια άλλη, τελείως διαφορετική αλήθεια: η βιταμίνη C, η βιταμίνη D, η L-γλουταμίνη, ο ψευδάργυρος και αρκετά ακόμη συστατικά της τροφής, για να δράσουν με αυτόν τον ιδιαίτερο προστατευτικό τρόπο στο ανοσοποιητικό, όπως αναφέρεται σε έγκριτες μελέτες, πρέπει να παρθούν σε υψηλές δόσεις και όχι στις δοσολογίες που μπορεί να αποδώσει η διατροφή μας… όταν λοιπόν κάποιες μελέτες, δείχνουν ότι η βιταμίνη C μειώνει τη δριμύτητα του κοινού κρυολογήματος (Nutrients. 2017 Mar 29;9(4).), αυτές αναφέρονται σε 6 και 8 γρ. βιταμίνης C καθημερινά (που μάλιστα χορηγήθηκαν και ενδοφλεβίως)… μην περιμένετε λοιπόν να δράσει ΑΝΑΛΟΓΑ η 1000αρα C που παίρνετε (άλλωστε αναρωτηθήκατε πόση από αυτή απορροφά και αξιοποιεί το σώμα σας;) ή η φρέσκια πορτοκαλάδα που (καλά κάνατε και) στύψατε… μην περιμένετε επίσης να ενισχύσετε το ανοσοποιητικό σας έναντι των αναπνευστικών λοιμώξεων, όπως η εκπληκτική μετα-ανάλυση των Martineau και συνεργατών έδειξε (BMJ 2017, 356) καταναλώνοντας καθημερινά κανα-δυο γιαουρτάκια παραπάνω επειδή εμπεριέχουν βιταμίνη D…  H βιταμίνη D που εδόθη σε όλες τις μελέτες που συμμετείχαν σε αυτήν την τόσο σημαντική μετα-ανάλυση, προέρχονταν από σκευάσματα σε υψηλές δόσεις και όχι από τις γνωστές διαιτητικές πηγές της…

Μιλώντας για την βιταμίνη D να τονίσω πως αν και το όριο ασφαλείας της είναι στις 4000 διεθνείς μονάδες, η λιποδιαλυτή αυτή βιταμίνη ακόμη και σε μεγαλύτερες ποσότητες είναι πολύ δύσκολο να οδηγήσει σε τοξικά επίπεδα 25OHD στον ορό. Όμως δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι μιλάμε πάντα για υψηλές δόσεις και μια παρατεταμένη και σε τέτοια ποσά προσέγγιση με βιταμίνη D, δεν είναι απίθανο να οδηγήσει για παράδειγμα σε επασβέστωση των αγγείων, θέτοντας ως αναγκαία την συγχορήγησή της με βιταμίνη Κ2 (κάτι που κάνει πασιφανές πως υψηλές δόσεις θρεπτικών συστατικών απαιτούν την επίβλεψη του ειδικού).

Κλείνοντας και μνημονεύοντας τα όσα σοφά είπε ο Παράκελσος 500 χρόνια πριν, αυτό που προσδιορίζει σε μέγιστο βαθμό τη δράση μιας ουσίας είναι η δοσολογία της… Έτσι   η βιταμίνη D, όταν παρέχετε στις συνιστώμενες ημερήσιες δόσεις που πρέπει να λαμβάνουμε μέσω διατροφής (600 IU σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή αρχή ασφάλειας τροφίμων) δεν θα λέγαμε πως ενισχύει το ανοσοποιητικό ενός υγιούς ανθρώπου, αλλά πως “συμβάλλει στη διατήρηση της φυσιολογικής κατάστασης του”. Η ενδεχόμενη ενίσχυση του ανοσοποιητικού με την βιταμίνη D που μπορεί να έδειξε μια μελέτη, δηλαδή οι εξτρά επιδράσεις πέρα από αυτές που ένα υγιές ανοσοποιητικό μπορεί να παρουσιάσει, αφορούν πολύ συχνά σε υψηλές δόσεις που είναι σχεδόν αδύνατο να προσεγγιστούν μέσω διατροφικών παρεμβάσεων…

Εν κατακλείδι :

-ΝΑΙ η επαρκής σε θρεπτικά συστατικά διατροφή συμβάλλει στην εύρυθμη λειτουργία του ανοσοποιητικού - στους ηλικιωμένους δε κρίνεται ζωτικής σημασίας προκειμένου να αντισταθμιστεί η φυσικά επερχόμενη μείωση της λειτουργίας του

-ΟΧΙ δεν πρόκειται η όποια διατροφή ή κάποιο μεμονωμένο θρεπτικό συστατικό να σας οχυρώσει ώστε να μην "κολλήσετε" τον SARS-CoV-2

-ΝΑΙ ένα ανοσοποιητικό σύστημα σε φυσιολογική κατάσταση αντιμετωπίζει καλύτερα τον όποιο λοιμωξιογόνο παράγοντα από ένα ανοσοποιητικό που «παραπαίει» λόγω ουσιωδών διατροφικών ελλείψεων, υπερκατανάλωσης αλκοόλ ή παχυσαρκίας

-ΟΧΙ τα μικροθρεπτικά συστατικά στις δοσολογίες που εμπεριέχονται στα συνήθη τρόφιμα που καταναλώνουμε ΔΕΝ ενισχύουν το ανοσοποιητικό

-ΝΑΙ κάποια μικροθρεπτικά συστατικά σε υψηλές δοσολογίες και άρα υπό την επίβλεψη του ειδικού, ενδέχεται να ενισχύουν το ανοσοποιητικό σας σύστημα. Σε αντίθεση με άλλες λοιμώξεις, το αν η συγκεκριμένη ενίσχυση μπορεί να διαδραματίσει θετικό ρόλο στην συμπτωματολογία της COVID-19 ΔΕΝ έχει επιστημονικα έως τώρα διερευνηθεί. Αναμένουμε νεότερα από τον επιστημονικό χώρο και πιστεύω ότι τουλάχιστον για την βιταμίνη D θα τα έχουμε σύντομα.