Μουρουνέλαιο: Η αλήθεια στα ψιλά γράμματα…

Κωνσταντίνος Ξένος

Κλινικός Διαιτολόγος M.Sc.Ph.D.cand.

«Προσέχω πολύ τη διατροφή και την υγεία μου… Παίρνω καθημερινά μουρουνέλαιο» μου εξήγησε πρόσφατα μια Κα που με επισκέφθηκε και συνέχισε τονίζοντας μου πως ξέρει καλά τι πρέπει να τρώει και τι όχι, απλά χρειάζεται κάποιον να την καθοδηγεί…

«Συνηθισμένο περιστατικό» λέω από μέσα μου… Ένα στα τρία περιστατικά που θα επισκεφθεί διαιτολόγο θεωρεί πως γνωρίζει μια επιστήμη που μετά από 30 χρόνια καθημερινού διαβάσματος, σπουδών και χειρισμού χιλιάδων περιστατικών δεν τολμώ να πω πως κατέχω, με την ολοκληρωτική έννοια του ρήματος…

«Γιατί παίρνετε μουρουνέλαιο» την ρώτησα, δίνοντας συνέχεια στη συζήτηση μας…

«Μα γιατί έχω έλλειψη σε βιταμίνη D και επίσης γνωρίζω πως είναι και πολύ πλούσιο σε καλά λιπαρά!» μου απάντησε. «Μάλιστα» ανταποκρίθηκα και συνάμα την ρώτησα τι έδειξε η εξέταση που έκανε για την βιταμίνη D και αν γνωρίζει και σε τι άλλο είναι πολύ (μα πολύ πλούσιο) το μουρουνέλαιο….

Έχω 9 μου είπε βιταμίνη D (εννοώντας 9 ng/ml 25OHD) ενώ για το δεύτερο σκέλος της ερώτησης δεν μου έδωσε κάποια απάντηση…

Ας πάρουμε λοιπόν τα πράγματα με την σειρά ξεκινώντας με την διευκρίνιση ότι όταν μιλάμε για μουρουνέλαιο, αναφερόμαστε στο λάδι που προκύπτει από την έκθλιψη του συκωτιού του ψαριού μουρούνα και όχι στο ιχθυέλαιο που ουσιαστικά στερείται βιταμινών D και Α.

Ένα κουταλάκι του γλυκού μουρουνέλαιο (η συνήθης συνιστώμενη ημερήσια δοσολογία) ή 1 κάψουλα από ανάλογο σκεύασμα (επίσης η συνιστώμενη ημερήσια δοσολογία)  θα μας δώσει στη καλύτερη των περιπτώσεων 600 iu βιταμίνης D3 (τα περισσότερα σκευάσματα εμπεριέχουν 400 iu βιταμίνης D3). Η ποσότητα αυτή είναι αδύνατον να επαναφέρει σε εύλογο χρονικό διάστημα στα φυσιολογικά επίπεδα, έναν οργανισμό που παρουσιάζει έλλειψη βιταμίνης D της τάξεως  25OHD = 9 ng/ml (και έχει φυσιολογικά επίπεδα παραθορμόνης). Απαιτείται τουλάχιστον 5πλάσια ποσότητα βιταμίνης D3 από αυτή που θα βρούμε στη συνιστώμενη δόση του μουρουνέλαιου...Ακόμη και σε περιπτώσεις έλλειψης με 25ΟΗD μεγαλύτερη του περιστατικού που αναφέρω, το μουρουνέλαιο ΔΕΝ μπορεί να επαναφέρει την D εκεί που θέλουμε….

Και σε αυτή μου τη διαπίστωση συνηγορούν και αδιαμφισβήτητα αποτελέσματα πολύ σημαντικών ερευνών (J Hum Nutr Diet. 2015 Dec;28(6):568-82).

Πάμε τώρα στο δεύτερο σκέλος του ερωτήματος που έθεσα στην Κα που με επισκέφθηκε : Το μουρουνέλαιο υπερτονίζεται στις διαφημίσεις ως προϊόν πλούσιο σε ω-3 λιπαρά και βιταμίνη  D, αφήνοντας την βιταμίνη Α στα «ψιλά γράμματα».

Ένα κουταλάκι του γλυκού μουρουνέλαιο ή 1 κάψουλα από ανάλογο σκεύασμα προμηθεύει τον οργανισμό με 250 μgr  - 800 μgr βιταμίνης Α και η διακύμανση είναι τόσο μεγάλη γιατί μετά την επεξεργασία του συμπληρώματος ενδέχεται να γίνει εκ νέου πρόσθεση ρετινόλης (ενεργούς βιταμίνης Α).

Να θυμίσω πως ημερήσιες ποσότητες βιταμίνης Α στα 800 μg ξεπερνούν την πρόσληψη που θεωρείται επαρκής για όλα σχεδόν τα άτομα ενός υγιούς πληθυσμού (Population reference Intake-ΡRΙ) σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων και πως δεν είναι λίγοι εκείνοι/ες που είτε μετά από σύσταση ειδικού είτε από δική τους πρωτοβουλία, υπερβαίνουν σε δόση μουρουνέλαιου τη συνιστώμενη που αναφέρουν οι ετικέτες των περισσοτέρων συμπληρωμάτων διατροφής.

Η βιταμίνη Α στη μορφή που θα τη βρούμε στο μουρουνέλαιο (ως ρετινόλη) είναι άκρως ενεργή και παρακάμπτει τις ασφαλιστικές δικλείδες που έχει ο οργανισμός όταν του δίνουμε μια πρόδρομη ουσία και τον αφήνουμε να παράξει αυτός τις ποσότητες ενεργής μορφής που θέλει… Όπως δηλαδή κάνει όταν του δίνουμε β-καροτένιο (προ-βιταμίνη Α) από καροτάκια και αυτός αξιοποιεί ως υπόστρωμα την ουσία αυτή για να φτιάξει βιταμίνη Α σύμφωνα με τις ανάγκες του (υπολογίστε πως για κάθε 12 μgr β-καροτενίου που λαμβάνετε από τη τροφή ο οργανισμός σας παράγει περίπου 1 μg ενεργούς βιταμίνης Α). Κάτι παρόμοιο άλλωστε κάνει και με τη D3 που καταναλώνουμε και τελικά καταλήγει να φτιάξει την ενεργοποιημένη μορφή της, την καλσιτριόλη. Άρα κρατήστε πως όταν παίρνουμε μουρουνέλαιο λέμε στον οργανισμό «θες δεν θες θα την πάρεις την ενεργή βιταμίνη Α» κάτι που δεν συμβαίνει με την D3….

Για περισσότερα από 20 χρόνια έρχονται στη επιφάνεια ερευνητικά δεδομένα (Mol Cell Biol. 1993 Sep;13(9):5907-17, J Biol Chem. 1998 Apr 3;273(14):8483-91) που δείχνουν πως οι μεγάλες ποσότητες βιταμίνης Α, σαν αυτές που συναντώνται στα συμπληρώματα μουρουνέλαιων, ανταγωνίζονται την βιταμίνη D δυσχεραίνοντας ουσιαστικά την αξιοποίηση της από τον οργανισμό…

Το 2008 (Ann Otol Rhinol Laryngol. 2008 Nov;117(11):864-70.) 16 κορυφαίοι επιστήμονες – ειδήμονες στο επιστημονικό πεδίο της διατροφής, εξέφρασαν την έντονη ανησυχία τους για τη παρατεταμένη χορήγηση μουρουνέλαιου, τονίζοντας πως ο επιπολασμός (η συχνότητα εμφάνισης) της ανεπάρκειας της βιταμίνης Α είναι πολύ χαμηλότερος από τον επιπολασμό της τοξικότητας της. Άλλωστε η σχέση ρετινόλης και ηπατοτοξικότητας είναι εδώ και πολλά χρόνια γνωστή.

Ο Dr Cannell εκ των πρωτεργατών της μελέτης, αναφέρει πως το μουρουνέλαιο, λόγω της ανισσόροπης αναλογίας του σε ρετινόλη/βιταμίνη D, μάλλον θα πρέπει να το αποφεύγουμε, κάνοντας ιδιαίτερη μνεία και στη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Thorax το 2013 και έδειξε (ανάμεσα σε 25.616 Νορβηγούς) πως η κατανάλωση μουρουνέλαιου υψηλής περιεκτικότητας σε βιταμίνη Α σχετίζεται με αυξημένη συχνότητα εμφάνισης άσθματος σε ενήλικες.

Την ανησυχία πάντως για την περιεκτικότητα του μουρουνέλαιου σε ρετινόλη φαίνεται να την αφουγκράζονται κάποιες εταιρείες που παρουσιάζουν σκευάσματα όλο και με μικρότερη ποσότητα σε αυτήν…

Συμπερασματικά και ως επίλογο θα έλεγα πως :

-αν έχετε έλλειψη βιταμίνης D, ανήκετε δηλαδή στη συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων, πάρτε βιταμίνη D3 (γιατί το να σας συμβουλέψω να απαρνηθείτε την καθημερινότητα που σας οδήγησε στα χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D είναι σαν τις συμβουλές «μην έχεις άγχος») – όχι μουρουνέλαιο

-αν ανησυχείτε για το αν προμηθεύετε τον οργανισμό σας με βιταμίνη Α, καταναλώστε πολύχρωμα λαχανικά και φρούτα παίρνοντας την πρόδρομη μορφή της και αν έχετε έλλειψη (σπάνιο στη σύγχρονη Ελληνική κοινωνία αλλά που ξέρεις… δεν ξεχνώ περιστατικό μου Κας που κόντεψε να τυφλωθεί μετά από σοβαρότατη έλλειψη βιταμίνης Α ένεκα χειρουργείου παχυσαρκίας το οποίο την οδήγησε σε τρομερή δυσαπορρόφηση μικροθρεπτικών συστατικών…) πάρτε βιταμίνη Α - όχι μουρουνέλαιο

-αν θέλετε (και πρέπει) να ενισχύσετε την διατροφή σας σε DHA και EPA ω-3 λιπαρά, φάτε ψαράκια και αν φοβάστε επειδή κάποιος ασυνείδητος έριξε τόνους μαζούτ στον Σαρωνικό, πάρτε ιχθυέλαια ή ακόμη καλύτερα έλαιο κριλ – όχι μουρουνέλαιο

-αν παραταύτα πιστεύετε τόσο πολύ στο μουρουνέλαιο γιατί κάτι θα ήξερε η μαμά/γιαγιά που σας προέτρεπε να το καταναλώσετε έστω και με κλειστή μύτη, επιλέξτε αυτό με ποσότητα βιταμίνης Α κοντά στα 200 μgr ανα συνιστώμενη δοσολογία (αν μιλάμε δε για παιδιά κάτω των 12 ετών max 100 μgr ρετινόλης)

-αν δεν είστε καλοί στους υπολογισμούς ή στο να «διαβάζετε» το σώμα σας στο τι ενδεχομένως του λείπει και τι όχι, επισκεφθείτε έναν επιστήμονα διαιτολόγο – διατροφολόγο και θα βγείτε σίγουρα κερδισμένοι!!