Δρ. Σοφία Τσαλουχίδου

Διαιτολόγος – διατροφολόγος Ph.D.

Είναι αδιαμφισβήτητα έντονο και αυξανόμενο, το ενδιαφέρον των κυβερνήσεων και των διεθνών φορέων (Ηνωμένων Εθνών και Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας) για την καταστολή του φαινομένου της παχυσαρκίας. Στο γενικότερο πλαίσιο αυτών των προσπαθειών ένα νέο μέτρο έρχεται να επιβάλλει φόρο σε προϊόντα τα οποία θεωρούνται ότι σχετίζονται με την παχυσαρκία: Ποτά που περιέχουν ζάχαρη - Sugar Sweetened Beverages (SSBs) και τρόφιμα πλούσια σε λιπαρά, ζάχαρη και αλάτι High-in-fat, salt and sugar foods (HFSSFs).

Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να προσεγγίσουμε το παραπάνω θέμα κυρίως από διατροφικής πλευράς…

«Φόρος λίπους» λοιπόν ή αλλιώς «Fat tax»- «Φόρος ζάχαρης» ή αλλιώς «Sugar tax» και «Φόρος αλατιού» ή αλλιώς «Salt tax» αν θέλουμε να είμαστε «συνεπείς» στην ορολογία..

Φόροι άγνωστοι έως τώρα στη ζωή μας, αν και σε άλλες χώρες φαίνεται να εφαρμόζονται εδώ και πολλά χρόνια. Την αρχή λοιπόν κάνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες που επιβάλλουν φόρο σε προϊόντα SSBs αλλά και σε προϊόντα HFSSFs, ως μια προσπάθεια καταστολής του φαινόμενου της παχυσαρκίας (φόρος που ισχύει έως σήμερα). Ακολουθούν η Ιαπωνία (μετά από πολλά χρόνια) και η Δανία (πρώτη ευρωπαϊκή χώρα), η οποία όμως ένα χρόνο μετά αποσύρει τον νόμο, καθώς διαπιστώνει ότι οι διατροφικές συνήθειες των Δανών δεν βελτιώθηκαν προς το καλύτερο...Έπονται η Φινλανδία, η Ιρλανδία, η Ουγγαρία και τελευταία, το 2012, η Γαλλία.

Ας δούμε λοιπόν τι έχουμε μέχρι τώρα στο τραπέζι (μιας και μιλάμε για τρόφιμα). Έχουμε τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Δανία η μία να παρουσιάζει ότι το μέτρο πέτυχε και η άλλη πως απέτυχε (όπως αναφέραμε το απέσυρε). Πιο κοντά σε μας η Δανία μια και μιλάμε για Ευρώπη και Ευρωπαϊκή Ένωση -μέτρα δηλαδή που ταιριάζουν πιο κοντά στις ευρωπαϊκές μας συνήθειες και την ευρωπαϊκή μας κουλτούρα- και ας αφήσουμε την Αμερική τη χώρα που γεννήθηκε το junk food..

Οι μεταναλύσεις στις υπόλοιπες χώρες δείχνουν μέχρι σήμερα αντιφατικά αποτελέσματα στην επιτυχή ή όχι εφαρμογή του μέτρου. Γράφτηκαν πολλά και ειπώθηκαν ακόμα περισσότερα τις τελευταίες μέρες... Όπως για παράδειγμα ότι η επιβολή του φόρου έπληξε τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα και έστρεψε τους πολίτες στην επιλογή πιο φτηνών και υποβαθμισμένων ποιοτικά προϊόντων, κάτι που ενέχει αρκετές δόσεις αληθείας...

Ας δούμε τι συμβαίνει στην Ελλάδα πριν την ενδεχόμενη εφαρμογή του νόμου… Σαν διατροφολόγοι πρεσβεύουμε ότι η διατροφική διαπαιδαγώγηση των πολιτών είναι η κύρια και μοναδική λύση στην αντιμετώπιση του φαινομένου της παχυσαρκίας! Και μιας και συναναστρεφόμαστε πολύ με παιδιά (λόγω της «επιδημίας» της παιδικής παχυσαρκίας) είμαστε κατα της τιμωρίας. Και κακά τα ψέματα ο φόρος για όλο τον κόσμο θεωρείται ένα είδος τιμωρίας και όχι υποχρέωση των πολιτών προς το κράτος.

Ας δούμε όμως και τα υπάρχοντα μέχρι τώρα επιστημονικά δεδομένα για τη χώρα μας και ας αφήσουμε δεύτερο το εάν το μέτρο «περπάτησε» ή όχι σε άλλες χώρες.

Επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι η κατανάλωση ή όχι ποτών που περιέχουν ζάχαρη - Sugar Sweetened Beverages (SSBs) δεν μπορεί, προς το παρόν τουλάχιστον, να θεωρηθεί παράγοντας συνεισφοράς στο θέμα της παχυσαρκίας στην Ελλάδα. Συγκεκριμένη μελέτη που εξέτασε την σχέση μεταξύ ενεργειακής πρόσληψης και ενεργειακής δαπάνης στην Ελλάδα, έδειξε ότι η κατανάλωση αναψυκτικών τύπου cola για παράδειγμα, δεν διέφερε σημαντικά μεταξύ υπέρβαρων και μη υπέρβαρων εφήβων (Hasapidou et al. 2006). Άλλη μελέτη σε προέφηβους Έλληνες έδειξε ότι παρότι στην Ελλάδα έχουμε από τα υψηλότερα ποσοστά παχυσαρκίας, ταυτόχρονα έχουμε και την χαμηλότερη κατανάλωση αναψυκτικών (Brug et al. 2012). Η Ευρωπαϊκή Προοπτική Μελέτη για τον Καρκίνο & τη Διατροφή (η περίφημη EPIC, στην οποία συμμετέχουν εθελοντές από εννέα ευρωπαϊκά κράτη, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα) δείχνει ότι οι Έλληνες ενήλικες έχουν την χαμηλότερη κατανάλωση ζάχαρης μεταξύ των κατοίκων ευρωπαϊκών χωρών που συμμετέχουν στο συγκεκριμένο ερευνητικό πρόγραμμα. Στην ίδια μελέτη φαίνεται ότι τα αναψυκτικά συνεισφέρουν σε πολύ μικρό ποσοστό στην συνολική ημερήσια πρόσληψη υδατανθράκων και σε ακόμη χαμηλότερο στην συνολική ημερήσια ενεργειακή πρόσληψη. Μήπως λοιπόν μας φταίει κάτι άλλο; Όπως για παράδειγμα το ότι τα παιδιά στην Ελλάδα έχουν χαμηλότερα επίπεδα φυσικής δραστηριότητας και παραλείπουν το πρωινό τους γεύμα πιο συχνά σε σχέση με παιδιά από άλλες Ευρωπαϊκές χώρες; (Brug et al. 2012). Μήπως να εξετάζαμε τρόπους που θα συνέβαλαν στην αύξηση της σωματικής δραστηριότητας και της σωστής διατροφικής διαπαιδαγώγησης τους καθώς κάτι τέτοιο φαίνεται πιο σκόπιμο; (όπως δείχνουν τα αποτελέσματα μελετών).

Τροφή για σκέψη..

Ποιά προϊόντα θα φορολογήσουμε; Τα πατατάκια και τα μπισκότα; Τα οποία ενδέχεται να έχουν υψηλά ποσοστά λίπους («κακού» – κορεσμένου λίπους) ή μήπως τα ψάρια και το ελαιόλαδο; Γιατί και αυτά έχουν υψηλά ποσοστά λιπαρών απλά άλλων ειδών…(«καλών» - πολυακόρεστων και μονοακόρεστων λιπαρών). Επισημαίνουμε ότι για την προαγωγή της διατροφής μας δεν αρκεί μόνο η μείωση της πρόσληψης «κακού» - κορεσμένου λίπους, κάτι που θεωρούν κάποιοι ότι θα επιτευχθεί μέσω της εφαρμογής του φόρου, αλλά και η αύξηση της κατανάλωσης «καλού» λίπους (πολυακόρεστων και μονοακόρεστων λιπαρών).

Θα φορολογήσουμε και τη φέτα; Γιατί και αυτή έχει υψηλό ποσοστό λίπους…(και μάλιστα κορεσμένου…). Θα φορολογήσουμε δηλαδή και ελληνικά προϊόντα με εξαιρετική ποιότητα που έχουν κάνει τη χώρα μας διεθνώς περήφανη; Γιατί ο απλός καταναλωτής δεν καταλαβαίνει και έχει μπερδευτεί στο τι ακριβώς πάει να συμβεί.. Θα γίνει δηλαδή διαχωρισμός στην επιβολή φόρου σε προϊόντα που δεν αποτελούν κίνδυνο για την υγεία μας, εάν καταναλώνονται σε λογικές ποσότητες;.

Θα φορολογήσουμε τα αθλητικά ισοτονικά ποτά; Ροφήματα με κύριο συστατικό τους τη ζάχαρη, αναγκαία και με ξεκάθαρα ευρεγετικά και εργογόνα αποτελέσματα στη διατροφή του αθλητή και την απόδοση;

Ας εφαρμόσουν το φόρο... Δεν αντιλέγω... Μήπως όμως συνεχίσουμε έτσι να διαιωνίζουμε την ήδη λανθασμένη αντίληψη των πολιτών απέναντι στο πρόβλημα της παχυσαρκίας;  Γιατί όπως φαίνεται απο την καθημερινη μας συναστροφή με τον κόσμο ώς διατροφολόγοι, οι πολίτες δεν γνωρίζουν ή δεν θέλουν να κατανοήσουν πως η κύρια και πολύ απλή αιτία απόκτησης βάρους και κατά συνέπεια εμφάνισης της παχυσαρκίας είναι η διαταραχή του ενεργειακού τους ισοζυγίου. Δηλαδή η ενέργεια η οποία προσλαμβάνουν καθημερινά είναι περισσότερη από εκείνη που καταναλώνουν. Δεν υπάρχουν λοιπόν «κακά τρόφιμα». Υπάρχει όμως κακή διατροφή.

Ας αφήσουμε λοιπόν τους φόρους να κάνουν τη δουλειά τους αλλού και ας στρέψουμε την προσοχή μας στην αξία του ενεργειακού ισοζυγίου, μέσα από μία ισορροπημένη διατροφή με μια παράλληλη αύξηση της σωματικής μας δραστηριότητας.

Μήπως επίσης να κοιτάζαμε και με μια πιο σοβαρή ματιά το πρόβλημα του φαινομένου της σπατάλης τροφίμων (food waste); Και αυτό σχετίζεται με την παχυσαρκία! Αλλά δεν βλέπω εκεί να υπάρχει πρόθεση να επιβληθεί «φόρος» στους πολίτες όταν πετάνε τρόφιμα απο το ψυγείο τους γιατί έληξαν. Η σωστή εκπαίδευση σε κάτι τέτοιο θα μπορούσε να ευαισθητοποιήσει τους πολίτες όχι μόνο ενάντια στην παχυσαρκία αλλά και προς την κατεύθυνση της οικολογίας για τον πλανήτη μας.

Ο διατροφολόγος είναι αυτός που είναι σε θέση να επηρεάσει τις διατροφικές επιλογές του πολίτη προς τη σωστή κατεύθυνση περισσότερο απο τον κάθε άλλο. Είναι αυτός που έρχεται σε καθημερινή επαφή με τον κόσμο που αντιμετωπίζει πρόβλημα παχυσαρκίας, ένα πρόβλημα πολυπαραγοντικό που για να αντιμετωπιστεί χρειάζεται την βοήθεια ομάδας ανθρώπων – διατροφολόγου, ψυχολόγου, ιατρού και όχι τη «βοήθεια» ενός απρόσωπου φόρου.

Δυστυχώς για μια ακόμη φορά, φαίνεται ότι τα κράτη αλλά και οι αρμόδιοι οργανισμοί αγνοούν ότι η συμβολή του διατροφολόγου στην πρόληψη και αντιμετώπιση της παχυσαρκίας είναι απαραίτητη και καθοριστική …Δυστυχώς… Επενδύστε στην παιδεία αγαπητοί «υπεύθυνοι» αν θέλετε να βοηθήσετε στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας…Όχι στους φόρους…

Πηγές:

Brug J, van Stralen MM, Te Velde SJ, et al. Differences in weight status and energy-balance related behaviors among schoolchildren across Europe: the ENERGY project. PLoS One. 2012;7(4):e34742.

Hassapidou M, Fotiadou E, Maglara E, Papadopoulou SK. Energy intake, diet composition, energy expenditure, and body fatness of adolescents in northern Greece. Obesity (Silver Spring) 2006;14(5):855–862.